Do Rzecznika Praw Obywatelskich wpłynęło pismo obywatela, którego żona została całkowicie ubezwłasnowolniona, a sąd ustanowił go jej prawnym opiekunem. W 2022 r. uzyskała ona orzeczenie o niepełnosprawności w stopniu znacznym

W celu umożliwienia żonie korzystania z samochodu, w ubiegłym roku skarżący wyposażył swe auto w specjalny fotel dla pasażera, a ponadto zainstalował w domu schodową windę krzesełkową.

Te wydatki na likwidację barier architektonicznych i technicznych w łącznej kwocie ponad 70 tys. zł nie były refundowane ze środków PFRON. Skarżący liczył na ich zrekompensowanie, choćby częściowe, przy wspólnym rozliczeniu z żoną.

Urząd Skarbowy poinformował go jednak, że ubezwłasnowolnienie powoduje rozdzielność majątkową, dlatego nie ma możliwości skorzystania ze wspólnego rozliczenia dochodów. 

W maju 2023 r. w sprawie skarżącego została wydana interpretacja indywidualna, w której stwierdzono, że rozdzielność majątkowa powstaje z mocy prawa w razie ubezwłasnowolnienia lub ogłoszenia upadłości jednego z małżonków. Dlatego ubezwłasnowolnienie żony spowodowało ustanie wspólności majątkowej małżeńskiej. Nie został zatem spełniony jeden z warunków wspólnego opodatkowania małżonków.

W związku z tym Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej uznał, że od 2019 r. skarżący nie ma prawa do łącznego rozliczenia przychodów swoich i żony w sposób określony w art. 6 ust. 2 ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych.

Analiza sytuacji skarżącego oraz obowiązujących przepisów wskazuje, że niektóre grupy osób mogą skorzystać z łącznego opodatkowania - np. samotny rodzic z dzieckiem, małżonkowie we wspólności majątkowej. Inne natomiast inne grupy - znajdujące się w szczególnej, często trudnej sytuacji, nie mogą zsumować swoich dochodów przy rozliczeniu - np. podatnik opiekujący się dorosłym chorym członkiem rodziny, w tym również ubezwłasnowolnionym małżonkiem.

Zazwyczaj podatnicy opiekujący się osobami z niepełnosprawnościami oraz ich opiekunowie prawni prowadzą wspólne z nimi gospodarstwo domowe. Uzyskiwane dochody przeznaczają zatem na potrzeby rodziny tj. na opłaty związane z utrzymaniem mieszkania, wyżywieniem oraz potrzeby osoby chorej - czyli koszty usuwania barier architektonicznych, zakupu lekarstw, sprzętu ortopedycznego, wyrobów medycznych i innych środków poprawiających jakość życia, oraz badań specjalistycznych, zabiegów rehabilitacyjnych i dojazdów.

Trudno znaleźć uzasadnienie dla różnicowania tych grup i odmowy przyznania opisywanej preferencji, skoro faktycznie są one w bardzo podobnej sytuacji życiowej. Rozdzielność majątkowa nie jest wszak świadomą decyzją małżonków, ale powstającą z mocy prawa konsekwencją ciężkiej choroby współmałżonka.

Nie ma zatem wątpliwości, że osoba opiekująca się ubezwłasnowolnioną osobą z niepełnosprawnością - tak jak i osoba samotnie wychowująca dziecko - jest w sytuacji, która powinna podlegać preferencyjnym regulacjom podatkowym.

Istotą rozliczenia podatku dochodowego od osób fizycznych z małżonkiem lub dzieckiem jest bowiem złagodzenie progresji tego podatku, przez co świadczenie to ma charakter instrumentu polityki prorodzinnej realizującego ideę sprawiedliwości społecznej.

RPO