3 lipca 2024 r. Sąd Najwyższy w Izbie Cywilnej, w składzie siedmiu sędziów, podjął uchwałę, w której rozstrzygnął zagadnienie prawne dotyczące zakresu dopuszczalnych rozstrzygnięć wydawanych przez sąd drugiej instancji rozpoznający apelację, w sytuacji gdy w procesie strona powodowa zgłosiła zarówno żądanie główne (zgłoszone w pozwie na pierwszym miejscu), jak i żądanie ewentualne (zgłoszone w pozwie na wypadek nieuwzględnienia przez sąd żądania postawionego na pierwszym miejscu)

Kwestia ta nabiera szczególnego znaczenia w razie uznania przez sąd odwoławczy wadliwości orzeczenia sądu pierwszej instancji uwzględniającego żądanie główne; dopiero w takim wypadku aktualizuje się bowiem obowiązek rozpoznania żądania ewentualnego.

Sąd Najwyższy podjął uchwałę:

Jeżeli sąd drugiej instancji, w wyniku rozpoznania apelacji od wyroku uwzględniającego żądanie główne, uznaje to żądanie za niezasadne, powinien zmienić zaskarżony wyrok, oddalając żądanie główne i oznaczając zmieniony wyrok jako częściowy, oraz uchylić zawarte w nim rozstrzygnięcie o kosztach procesu. W takim wypadku sąd drugiej instancji pozostawia rozpoznanie żądania ewentualnego sądowi pierwszej instancji.

Podejmując ww. uchwałę Sąd Najwyższy przyjął, że w razie stwierdzenia zasadności apelacji kwestionującej uwzględnienie żądania głównego obowiązkiem sądu drugiej instancji jest dokonanie zmiany zaskarżonego orzeczenia przez oddalenie żądania głównego (art. 386 § 1 k.p.c.); nie ma natomiast podstaw do uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania na podstawie art. 386 § 2 lub 4 k.p.c.

Oddalenie żądania głównego w postępowaniu apelacyjnym skutkuje tym, że rozpoznane pozostaje wówczas tylko jedno ze zgłoszonych w sprawie żądań, a zmieniony wyrok sądu pierwszej instancji wyrok uzyskuje wówczas przymiot wyroku częściowego (art. 317 § 1 k.p.c.).

Sąd Najwyższy stwierdził również, że w takiej sytuacji kompetencja do orzekania o żądaniu ewentualnym przysługuje sądowi pierwszej instancji, który wcześniej nie orzekał o jego zasadności.

Za stanowiskiem takim przemawia przede wszystkim to, że rozstrzygnięcie po raz pierwszy przez sąd odwoławczy o żądaniu ewentualnym pozbawiałoby obie strony prawa do rozpoznania sprawy w dwuinstancyjnym postępowaniu sądowym (art. 176 ust. 1 Konstytucji), zaś stronę niezadowoloną z rozstrzygnięcia – możliwości zaskarżenia orzeczenia zwykłym środkiem zaskarżenia (art. 78 Konstytucji).

Dodatkowo wskazano, że sąd odwoławczy ma obowiązek rozpoznania sprawy w granicach apelacji (art. 378 § 1 k.p.c.), a apelacja w analizowanej sytuacji mogła dotyczyć wyłącznie żądania głównego, a nie żądania ewentualnego, o którym sąd pierwszej instancji nie orzekał.

Sąd Najwyższy