Najwyższa Izba Kontroli stwierdziła przypadki naruszania praw pacjenta. Wg NIK, Rzecznik Praw Pacjenta – chociaż miał świadomość licznych problemów i nieprawidłowości w obszarze ochrony praw pacjenta - nie realizował w pełni wszystkich ustawowych zadań

W 2009 r. wyodrębniono instytucję Rzecznika Praw Pacjenta (RPP), który wykonuje swoje zadania przy pomocy Biura Rzecznika Praw Pacjenta. Jego głównym zadaniem jest czuwanie nad tym, by podmioty lecznicze przestrzegały praw pacjentów. Nad działalnością Rzecznika nadzór sprawuje Prezes Rady Ministrów.

Rzecznik Praw Pacjenta co roku zgłaszał ministrowi zdrowia propozycje zmian systemowych i projekty zmian regulacji prawnych, jednak minister nie zawsze je akceptował. Z inicjatywy Rzecznika prowadzono prace nad nowelizacją ustawy o prawach pacjenta.

Zgłoszone przez niego propozycje zmian z jednej strony miały na celu rozszerzenie praw pacjenta, a z drugiej wzmocnienie kompetencji Rzecznika. Jednak decyzją kierownictwa Ministerstwa Zdrowia prace nad zmianą tej ustawy zostały wstrzymane.

Rzecznik nie zawsze wywiązywał się ze swoich ustawowych obowiązków. Np. nie wystąpił z wnioskiem do ministra zdrowia o doprowadzenie do podjęcia inicjatywy ustawodawczej dotyczącej badań genetycznych dla celów zdrowotnych.

Rzecznik nie podjął żadnych działań w tej materii, mimo że miał informacje z różnych źródeł - w tym z NIK - o nieprawidłowościach w tym obszarze.

Najwyższa Izba Kontroli już w 2018 r., po kontroli dotyczącej bezpieczeństwa badań genetycznych alarmowała, że w Polsce brakuje regulacji prawnych, kompleksowo określających zasady poradnictwa genetycznego, bankowania materiału oraz bezpieczeństwa danych genetycznych.

W praktyce państwo nie ma nadzoru nad wykonywaniem badań genetycznych, w szczególności przez podmioty działające poza systemem ochrony zdrowia. Izba zwraca uwagę, że brak odpowiednich regulacji stwarza zagrożenie dla bezpieczeństwa pacjentów i poszanowania ich praw.

W okresie objętym kontrolą Rzecznik wszczął w sumie 6339 postępowań wyjaśniających w sprawach o indywidualne naruszenie praw pacjenta. Z roku na rok takich postępowań było coraz więcej: w 2019 r. zaledwie 570, a do 29 września 2023 r. już 1293.

Jak wykazała kontrola NIK, Rzecznik nie stworzył warunków organizacyjnych, które pozwalałyby na prowadzenie postępowań wyjaśniających w sposób rzetelny i zgodny z prawem.

Ponadto w niemal wszystkich analizowanych postępowaniach (85 z 87) przekroczono terminy określone w kodeksie postępowania administracyjnego.

Przekroczenia terminów dotyczyły też postępowań w sprawie naruszenia zbiorowych praw pacjentów. W latach 2019-2023 (19 września) wszczęto ogółem 874 takie postępowania. W badanym okresie ich liczba wzrosła z 48 do 228.

Dla ponad połowy analizowanych postępowań (12 z 22) poszczególne czynności wykonywano ze znacznym opóźnieniem, w skrajnym przypadku do ok. 20 miesięcy.

Kontrolerzy NIK ustalili, że w latach 2019–2023 (do 30 września) prowadzono w sumie 396 postępowań wyjaśniających w sprawach o naruszenie praw pacjenta, po uzyskaniu informacji o śmierci pacjenta.

Najwyższa Izba Kontroli zwraca uwagę, że zgodnie z wyrokiem NSA z lipca 2010 r. charakter strony przysługujący osobie fizycznej wygasa wraz z jej śmiercią. Tym samym w stosunku do osoby nieżyjącej nie można wszcząć i prowadzić postępowania, ani wydać decyzji administracyjnej.

Decyzja wydana w takich okolicznościach jest więc nieważna i stanowi rażące naruszenie prawa.

Ustawą z dnia 1 lipca 2005 r. o zmianie ustawy o ochronie zdrowia psychicznego utworzono instytucję Rzecznika Praw Pacjenta Szpitala Psychiatrycznego (RzPPSzP).

Zgodnie z założeniami ustawy o prawach pacjenta rzecznicy, którzy są zatrudniani przez Biuro Rzecznika Praw Pacjenta, mieli działać na terenie całego kraju, zapewniając ochronę praw wszystkich pacjentów szpitali psychiatrycznych w Polsce. Tak się jednak nie stało, ponieważ liczba rzeczników była zbyt mała w stosunku do liczby szpitali psychiatrycznych.

W latach 2019-2023 RPP zwiększył liczbę szpitali psychiatrycznych przypadających na jednego rzecznika. W efekcie w 2019 r. na rzecznika przypadało średnio 4,5 szpitala, natomiast w 2023 r. (do 30 września) było to aż 9 podmiotów.

Tymczasem zgodnie z pierwotnymi założeniami na jednego rzecznika powinny przypadać maksymalnie trzy szpitale psychiatryczne. NIK negatywnie oceniła decyzję RPP, która skutkowała nadmiernym obciążeniem rzeczników zadaniami i wielu z nich skłoniła do rezygnacji z pracy. Nadmiar obowiązków i zbyt niskie zarobki sprawiły, że w latach 2019-2023 liczba rzeczników spadła dwukrotnie: z 46 do 23.

Pod koniec 2022 r. Rzecznik Praw Pacjenta utworzył stanowisko specjalisty odpowiedzialnego za ochronę praw pacjentów przebywających w placówkach leczenia uzależnień. Pracownikowi temu przypisano 98 takich placówek na terenie Polski.

W ocenie Izby było to działanie niecelowe. Ta zmiana organizacyjna nie zapewniała bowiem rzetelnej ochrony praw pacjentów przebywających w placówkach oferujących całodobową opiekę odwykową.

LS

NIK

foto: NIK