W 2009 r. obywatel zawarł z bankiem umowę o kredyt hipoteczny waloryzowany kursem CHF. Bank zobowiązał się udzielić mu 740 tys. zł kredytu na zakup na rynku wtórnym lokalu mieszkalnego

Kwota kredytu w walucie waloryzacji wynosiła wówczas 257 tys. CHF. Zastrzeżono, że ma ona charakter informacyjny i nie stanowi zobowiązania Banku, a wartość kredytu walucie obcej w dniu uruchomienia kredytu może być różna od podanej.

Zabezpieczeniem spłaty kredytu została hipoteka kaucyjna wpisana do kwoty 1, 1 mln zł ustanowiona na nieruchomości obywatela.

Z uwagi na zaprzestanie przez spłaty kredytu w 2017 r. bank wezwał go do zapłaty kwoty w łącznej wysokości 261 tys. CHF. Wobec niewpłacenia pieniędzy w 2018 r. powód wniósł pozew o nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym o zapłatę kwoty niemal miliona zł z odsetkami.

Po rozprawie, na którą nikt się nie stawił, sąd wydał wyrok zaoczny. Zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 974 tys. zł wraz z odsetkami. Wyrokowi nadano rygor natychmiastowej wykonalności. Orzeczenie stało się prawomocne.

Pozwany wniósł o przywrócenie terminu do odpowiedzi na pozew oraz do wniesienia sprzeciwu od wyroku zaocznego, o który dowiedział się o od komornika. W 2021 r. sąd odrzucił wniosek pozwanego.

Potem sąd rejonowy ogłosił upadłość obywatela. W toku postępowania zgłoszenia wierzytelności dokonał powodowy bank w kwocie ponad 1,1 mln zł, która została uznana przez syndyka i zatwierdzona postanowieniem sędziego-komisarza. Nieruchomość wchodząca w skład masy upadłości nie została przez syndyka zlikwidowana z uwagi na fakt, że upadły złożył wniosek o umorzenie postępowania upadłościowego.

W 2022 r. postępowanie upadłościowe umorzono na wniosek upadłego.

W 2023 r. nastąpiła zmiana wpisu wierzyciela z powoda w tej sprawie na jeden z funduszy inwestycyjnych. Dla rozpoznania sprawy zmiana po stronie powoda jest irrelewantna.

Rzecznik Praw Obywatelskich złożył skargę nadzwyczajną od wyroku zaocznego sądu okręgowego z listopada 2018 r. Powołał się na konieczność zapewnienia zgodności z zasadą demokratycznego państwa prawnego urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej.

W ocenie Rzecznika natura i rozmiar nieprawidłowości popełnionych przy wydawaniu zaskarżonego wyroku zaocznego usprawiedliwia odstąpienie od ochrony powagi rzeczy osądzonej i przemawia za jego uchyleniem.

Sąd okręgowy nie uwzględnił faktu, że pozwany jest konsumentem i jako słabsza strona umowy zawieranej z profesjonalistą podlega ochronie.

Powinna ona była polegać na weryfikacji czy roszczenie nie narusza przepisów chroniących konsumenta przed nieuczciwymi praktykami rynkowymi. Nie uwzględniając zatem konsumenckiego charakteru stosunku podstawowego, sąd nie wywiązał się z obowiązku ciążącego na organach państwa na mocy art. 76 Konstytucji w związku z unormowaniami art. 7 ust. 1 Dyrektywy 93/13.

W konsekwencji pozwany został de facto pozbawiony należytej ochrony sądowej przez fakt, że sąd zignorował konsumencki charakter stosunku prawnego w sytuacji, gdy przesłankami przemawiającymi za bezzasadnością żądania pozwu były już same informacje zawarte w treści pozwu jak i w załączonej do niego umowie kredytu.

9 lipca 2024 r. Sąd Najwyższy (sygn. akt II NSNc 395/23) stwierdził zasadność wszystkich zarzutów skargi nadzwyczajnej RPO. Uchylił w całości zaskarżony wyrok, a sprawę zwrócił sądowi okręgowemu.

Najważniejsze motywy pisemnego rozstrzygnięcia SN

Dla wydania wyroku zaocznego dopuszczalne jest przyjmowanie za ustalone wyłącznie twierdzeń powoda o okolicznościach faktycznych, które uzasadniają jego żądanie (domniemanie ich przyznania przez pozwanego i zgodności z prawdziwym stanem rzeczy). Sąd nie jest przy tym jednocześnie zwolniony z obowiązku dokonania prawidłowej oceny materialnoprawnej zasadności żądania pozwu opartego na tych żądaniach (wyrok Sądu Najwyższego z 15 marca 1996 r., I CRN 26/96). Ochrona konsumenta przed klauzulami niedozwolonymi w umowach jest skuteczna ex lege i sąd może dokonać ustaleń w tym przedmiocie także z urzędu, podczas rozpoznawania sprawy z udziałem konsumenta (zob. wyroki Sądu Najwyższego: z 3 sierpnia 2021 r., I NSNc 232/21; z 15 grudnia 2021 r., I NSNc 67/21; z 19 stycznia 2022 r., I NSNc 216/21; z 21 września 2022 r„ I NSNc 544/21).

Co więcej, niedozwolone postanowienie umowne w rozumieniu art 3851 § 1 k.c. jest ex lege pozbawione mocy wiążącej od samego początku i każdy organ orzekający w sprawie dotyczącej roszczenia z umowy z udziałem konsumenta jest obowiązany z urzędu to uwzględnić, chyba że konsument temu się sprzeciwi w sposób niewymuszony i jednoznaczny (uchwała Sądu Najwyższego z 6 kwietnia 2018 r., III CZP 114/17).

W powyższym kontekście należy zwrócić uwagę na niekonsekwencję Sądu Okręgowego w (...). Z jednej strony, słusznie uznał on, że nie istnieją powody do wydania nakazu zapłaty i skierował sprawę na rozprawę. Tym samym przyznał, że istnieje m.in. konieczność weryfikacji klauzul umownych pod kątem ich potencjalnej abuzywności.

Z drugiej strony, w związku z niestawiennictwem pozwanego na rozprawie, sąd wydał wyrok zaoczny, potwierdzając, że - w jego ocenie - badanie zapisów umownych nie jest jednak konieczne.

Biorąc pod uwagę powyższe, należy stwierdzić zasadność wszystkich postawionych przez Rzecznika zarzutów. Dodać przy tym trzeba, że naruszenia, oparte na przesłance z art. 89 § 1 pkt 2 u.SN mają w niniejszej sprawie charakter rażący. (...) W niniejszej sprawie rażącego naruszenia prawa należy upatrywać przede wszystkim w zignorowaniu przed sąd okręgowy w (...) konstytucyjnych standardów związanych z ochroną konsumenta, wydaniu wyroku zaocznego i zaniechaniu badania klauzul umownych pod kątem ich potencjalnej abuzywności.

MS

RPO

foto: Pixabay